Aantekeningen vs. 803-1195                  Aantekeningen vs. 1-407 - Aantekeningen 408-802

Bi desen Wive jeft i vercregen

[1040] Twie Zonen* by Godes wegen

*Van Alkemade: De Egmondse Kronijk zegt, dat hij drie Zoonen, en een Dogter verkregen heeft als Diderik, Floris, Zimon, en Hadewich. Diederik die na hem Graef wierd; Floris bijgenaamt de Zwarte, Stadhouder van Kennemerland. Zimon. Hadewych, een uitneemend Schone Vrouwe getroud aen den Grave van Gelre.

Die men Tideric en Florens hiet.

Jachtconflict met Gale Yges Galama*

*Ontbreekt bij Melis Stoke. Kolyn moet zijn uitvoerige informatie derhalve uit andere bron hebben vernomen, vermoedelijk rechtstreeks uit de Kroniek van Friesland van Ocko Scharlensis et al., die in 1597 werd gepubliceerd. Volgens de Friese Kroniek vond het voorval plaats in 1119. De gebeurtenis komt ook aan de orde bij Gouthoeven en wordt geciteerd door Petrus Scriverius, die aangeeft geen geloof aan het verhaal te hechten: 

W. Gouthoeven: D'oude Chronijcke ende Historien van Holland (Gouthoeven, 1620): 'Noch vinde ick / dat dese Graef Floris eenige twist tegens een Vries Edelman Galoiges [= Gale Yges] van Galama heeft gehadt int lant aldus vertelt: Anno M. C. XIX. hadde Graef Floris van Hollant de tweede van dien name groote twist tegens Galoiges van Galama / om het Bosch van de Creyl / daer Graef Floris dicwils / wanneer hy t' Enckelhuysen oft Medenblic was / in ginc jagen. Ende benam de dienaers van Galama int selve jaer ooc dry winthonden met twee hasen ende ander wilt-vanck: Twelck Galama swoer te wreken an des Graven goet ende bloet / al soudet hem sijn welvaert ende leven kosten. De Graef dit veradverteert zijnde / meende het waren niet dan dreygh-woorden / daer een man wel seven jaren na leefde / heeft evenwel (wanneert hem te pas quam) sijn comste ende jacht aldaer gehouden. Dit siende Galama, is met sijn vrienden ende goetgunders daer by ghecomen / ende heeft den Grave om sijn verleden gewelt ende aengedaene verlies met eenen toornigen moet aengesproken / oock vernoeginge ende vodoeninge daer van begeert / oft andersints woude hy hem selfs daer van voldoen ende vernoegen / met ander meer quaetsprekende woorden. Twelck by den Grave seer qualic genomen worde / ende heeft Galama met sijn stout spreken seer berispt. Waer op Galama seyde: So verre ic een vrye Vries geboren ben / sal ict mijns voor u beschermen / of het sal mijn aen kracht oft macht ontbreken: viel met dien toe / ende soude den Graef doorsteken hebben / maer hy ontviel ende worde ghequetst in sijn rechter arm / ende worde voort van sij Edel lieden ende dienaers die by hem waren beschermt / daer Galama twee van dootslag die haer heere wel eer voorghestaen ende beschermt soude hebben / maer dochten niet dat hy soude toetasten. Doch de twist is ten laetsten by des Graefs Edel-lieden opgenomen / ende sy hebben haer saken op Godefroy den Hertoch van Brabant begeven. Dat vermits die corts daer na int selve jaer starf / en is daer niet van ghecomen. Dus verre vande twist tusschen Graef Floris ende Galoiges van Galama. Welck verhael oft waer is / machmen te recht vragen. Ick twijfel daer seer aen. Sekerlic de Auteur vertast hem plompelijc / als hy seyt dat Hertoch Godefroy van Brabant* int jaer M. C. XIX. overleden is. Dat niet soo en is. Want wy hebben goet bescheyt / dat hy ghestorven is int jaer M. C. XI. Siet de Chronijcke vande Hertogen van Brabant / ende Iohan Baptista Gramay Historia Brabantica, cap.VIIJ. Twelck mijn duchten doet dat al den bras versiert is. Doch ick wil hier gheen harnas om aentrecken / ofte mijn om dies wille tegens yemant versetten: aengesien na desen nimmer twist ofte moeyte sal onstaen om 't Bosch vande Creyl oft Criel: als twelcke nu niet in wesen is / zijnde in voorleden jaren vande Zuyderzee ingenomen. Siet de Caerte van Hollandt / daer sult ghy tusschen Enchuysen ende Staveren (doch naerder aen Staveren als Enchuysen) de Criel vinden.' 

't Is geboert, alse men siet,

Dat hi Greva ginck wt jagen

In dat holt van Kriele*; daer zagen

*Kreilerwoud, voormalig bosgebied, dat zich van de Kreil (later een eiland tussen Stavoren en Medemblik) uitstrekte tot de huidige Waddenzee en Texel. Op dit verzonken gebied baseert zich een andere mystificatie, het Oera Linda Boek.

*Van Alkemade: Dese geheele geschiedenis slaan verschijde van onse Schrijvers over 't hoofd, zelfs ook M. Stoke, dog de Vriesse Kronijk verhaalt dese geheele geschiedenis zeer omstandig, zeggende dat zekere Vries Edelman Galo van Galama int jaar 1119 geschil kreeg met de Graaf van Holland in het Bos Kreijl gelegen tussen Enkhuijsen en Stavoren, nu met de Zuijder-zee weggespoelt, waar van de Plaat-Kreijl nog de Naam behout; over het wegneemen van eenige Windhonden, waarover die Kronijk kan worden nagezien. Zommige Kronijken en ook Snoijus schrijven ook desen Graaf een zwaaren Oorlog toe met de Vriesen, noemende zelfs de verslaage Edelen, dog niet met de waarheijd, getuijgende de oudste en beste, dat dese Prins Floris de Vette een vreedzaame Regeering heeft gehad: t'Is vreemd, dat Stoke van dit voorval niets verhaalt, dese nogtans veel van onze Schrijvers gewagen.

[1045] Zine knapen* ter zelver stee

*Van Alkemade: Des Graven jagers. [Onjuist. bedoeld wordt: ridderknapen].

Ti knapen* van Galame:

*knapen = ridderknapen

En tie benamen ‘er drie honden*.

*De Friese Kroniek specificeert: windhonden.

Alse dat Galama jeft bevonden,

Sprak met dollen en arren moede*

*arren moede zie ook vs 1057. En sprak en ane in arren moede.

Van Alkemade: Euvel, toornig. 

< Dit geve mi God taer toe>

[1050] Moet* ik ten grave en hi min schade

*Van Alkemade: Ontmoet ik. 

En hoen* niet beteren* wil ter stade*.

*ten = den

*hoen = honden, Fries: houn; de wetterhoun en de stabijhoun zijn Friese rassen die als erfhond en voor de jacht gehouden werden. Het woord hoen is niet begrepen door van Alkemade en van Loon.

*beteren = vergoeden

*ter stade = terstond

*Van Alkemade: hoon, schande. [Onjuist]

*Van Loon: hoon [Onjuist]

Zoe ick ein frie Friese ben*

*Van Alkemade: Geen grooter Eer-naam konde van ouds een regt geboore Vries gegeeven worden; nog geen hooger dienst of vermaak hem worden toegebragt dan de Eer-naam dat hij een Vrije Vries was. Met dese eer-naam plagten van ouds de voornaamste deses Volks den anderen te begroeten. Getuijge is hier van Sijbrand Siccama, een wakkere Vries, die de oude wetten van zijne lands-luijden, zelfs die zij onder het Heijdendom gebruijken aant ligt hebbende gebragt, hier van aldus zegt:

'Majores nostri ante Saxonum & Geldrorum tempora, quando Frisica lingua illibata in usu erat, mutuo se salutabant Ela fria Fresa, id est, nobilis liber Friso... Libertatis titulum juresferre & Frije Friesen dici coepimus postquam subinde Francicam & Danicam servitutem exvimus.

Zal 't em vergelden so bat* ic ken.

*bat = veel 

't Is geschiet nae korte tiden,

[1055] Dat ti Greva kwam riden

Ter jacht zoe hi te voren plach:*

*Van Alkemade: Van de onlusten ontstaan tussen den Graaf van Holland, en den Vriese Eedelman, voorgevallen Ao. 1119. zijn door P. Scriverius in zijne aantekeningen op de Holl. Kronijk, omstandig beschreven, verhalende onder andere, dat den Graaf de Dienaers van Galama int jagen hadde afgenomen drie wind-honden, twee hazen, en ander Wild. 

Galama was dar* i 't zagh

*dar = daar 

En sprak en* ane in arren moede

*en = hem

*an[e] = aan 

*arren moede zie ook vs. 1048. Sprak met dollen en arren moede.

*Van Alkemade: In zijnen toorn en gramschap. De Kronijk zegt, dat Galama heeft gezwooren, zulks aen den Graef van Holland te wreken, al zoude zulks zijn welvaren en leven kosten.

Onbeschoft; du* sulst vergoeden,

*Galama tutoyeert de graaf. 

[1060] Heare* Greva, ente beteren* min scha.

*heare = heer 

*beteren = vergoeden

Ti Greve sprac (als ic versta)

Datty behoerde zin Lantsheere

Te ontmoeten mit biter eere*.

*mit biter eere = met meer respect 

*Van Alkemade: meerder eer en ontzag of eerbied.

Ende terwylen i noch sprack

[1065] Indiervoegene, zo trak

Ti riese* Galama zin gewaren,

*rise = dwaze, verg. verrisen, razernij.

*Van Alkemade: Rizende, vertoornde, en van dolle gramschap blakende.

En ieft den Greva toegevaren*

*Van Alkemade: Aangevallen. 

Ente kwest en* in den arm.*

*en = hem.

*Van Alkemade: In de regter arm zeggen de Jaerboeken, en voorts dat de Graef door zijne Dienaren [knapen] ontzet of beschermt is geworden, dat Galama twee van de zelve Dienaers doorstak, enz.

Die knape schoet toe mit gekarm

[1070] Ente* heft Galama doorgraven,*

*ente = ende

*Van Alkemade: Dat Galama door een Dienaer van den Hollandsen Grave zoude doorstoken zijn zegt de Duijtse Kronijke van Vriesland niet, maer dat dit verschil [= geschil] zoude zijn verbleven aen de uitspraek van den Hertog van Brabant, waer van onze Rijmschrijver geen gewag maekt, en dierhalven ook naer 't gevoelen van P. Schriverius niet waerschijnlijk is.

Dat i nedervil daer ave.

Ente* ti bi em waeren zien*

*ente = ende

*zien = zijn 

Cume* ontlopen mit grote pien*

*cume = nauwelijks.

*pien = moeite

*Van Alkemade: Naulijks. 

Dit es geschiet (alse wy leeren)

[1075] In 't Incarnation ons Heren,

XIc en XII jaer.  [1112]*

*Van Alkemade: Het sterfjaar van dese Graef stelt de Holl. Kronijk opt jaer 1123. de VI Nonas van Maert, hebbende geregeert 31 jaer, waer op de Hr. Schriverius zijne bedenkingen aentekenende, rekent, dat het jaer moet zijn 1122. op welk jaer M. Stoke de sterfdag stelt, zulks dat bij uitschrijving aldaer gemist zijnde in plaets van 12 moest werden herstelt 1122. gelijk onze Rijmschrijver wel uitdrukkelijk schrijft. 

I verbeterde voirwair

Dat Godshuse* t' Hegmunde,

*godshuse = godshuis, kerk

Ente* gaf em (als wy vermunden*)

*ente = ende

*vermunden = vernemen

[1080] Jeften* vele tier stont

*jeften = giften

*Van Alkemade: Giften, geschenken.

*Van Alkemade: Door milde geschenken aant Klooster van Egmond zijn genoegzaam het enige dat Melis Stoke van desen Graaf getuigt, schrijvende hem nog geschillen nog Oorlogen toe: waar in dese geschenken bestonden in te zien bij de zelve, en voor al in de Egmondse Jaarboeken van Jan van Leijden de Haarlemmer Karmelijt.  Dat deze hooghartige Princes niet alleen veel geschenken aan de Egmondse Abdije heeft gedaan, zoo tot Zielmissen voor haar overlede Egtgenoot Graaf Floris de Vette, als buijten dien ook meer andere, getuigen de Jaarboeken: Maar ook voornamelijk heeft ze veel gelds te kost gelegt aan 't verbeteren en vercieren van de Abdijkerk, t' welk tot op den huijdigen nog blijkt aan 't getuijgenis op zekere groote voorhoofdsteen, staande boven den ingang van de Kerk tussen de twee hooge toornen, alwaar zij en haar jongen Zoon Diderik al knielende is uitgehouwen, met dit onderschrift:

'Hic Tidric orat, Petronilla hanc decorat'.

welke steen wij zelfs naar 't leven hebben afgetekent met alle deszelfs afbeeldingen, en verdere bij- en omschriften, wel waardig om gezien en voor de nakomelingschap te werden bewaart.

Ente storf* (als wi doen cont)

*storf = stierf 

In zinder joget*, ons Heren

*jog[e]t = jeugd 

*In de jeugd betekent, dat Floris de Vette niet ouder zal zijn geweest dan dertig jaar. Dit conflicteert met de informatie, dat hij meer dan dertig jaar (1091-1122) zou hebben geregeerd. Jacob van Maerlant schrijft tot twee keer toe, dat Floris de Vette tien jaar eerder, in 1112, is overleden. In dat geval komt de bloei van zijn jeugd beter uit, maar klopt ook de berekening van de regeringstijd van zijn opvolgers Dirk VI (45 jaar) en Floris III (30 jaar). Melis Stoke (in de versie van van Alkemade, niet in die van Huydecoper) moet dus een onjuist jaartal hebben aangegeven, maar het betekent ook, dat Floris de Vette als gevolg van zijn verwonding bij het jachtconflict (1112) kort daarop is overleden en zijn vrouw Petronilla het voogdijschap over haar kinderen en het graafschap voor zichzelf opeiste, hetgeen haar in conflict bracht met de Duitse keizer, omdat in het geval van ontbreken van rechtsopvolging (haar kinderen waren daarvoor te jong) het graafschap rechtens aan de keizer zou vervallen en die het grafelijke gebied ongetwijfeld bij het Bisdom van Utrecht zou hebben ondergebracht. Met de hulp van haar machtige halfbroer Lotharius van Supplinburg heeft Petronilla dat weten te voorkomen en het graafschap voor zichzelf en haar kinderen weten te behouden. Floris de Vette is de geschiedenis ingegaan als een vreedzaam vorst, die de (West)friezen met rust liet en zich liever met feesten ophield. Dat is dan wel in het hiernamaals gebeurd.

*Van Alkemade: Dat dese Graaf in zijne Jeugd, dat is, inde bloeij zijnes leevens overleeden is, getuyijgt mede M. Stoke, waar in hij zowel als in het Sterf jaar 1122, overeenkomt, aldus:

'Alsmen schreef elf hondert jaar / Ende XXII. nog daar naar / Starf inde bloeme zijner joegt / Florens die Vette vol meeniger doogt'

Wat zijn Jeugd en Bloeij zijnes leevens aangaat, die is bij dese Schrijver wat ruijm genoomen, dewijl hij hebbende geregeert vant jaar 1091 af tot 1122. toe een man van omtrent 50. jaren zij geweest, in welke niet de bloeij, maar wel de rijpheijd door mannelijke jaaren te vinden is. 

Jare XIc. En twintig mere  [1122]

*Van Alkemade: Ao. 1122

Jare en twie* (als men mi zegt)

*Van Alkemade: Dat Graaf Floris int jaar 1122. op de VIe Nonas van Maart geschreven is, en begraven tot Egmond getuigt ook de oude geschreve Kronijk van Egmond, na dat hij 30 jaaren had geregeert.

[1085] Dat i tot Agmunde* legt.

*Egmond 

Regentschap van Petronilla

Peternelle, zin Wive, es bleven*

*bleven = ge-bleven.

*Van Alkemade: Dat Vrow Petronella van Saxen de weduwe van Holland en Voogdesse over hare kinderen zijnde 2 onmondige Zoonen, de graavelijke Regeering, met wil der Staten heeft bestiert, met veel wijsheijd en wakkerheijd is een waarheijd die wij tot lof van dezelve Princesse schuldig zijn te melden. Van de welke de here P. Schrijver in zijne aanteekeningen op de Goudse Kronyk getuijgt, wonder te zijn waarom zij bij onse Schrijvers uit het getal der Graaven van Holland, of der gebiedende Vrouwen werd uitgesloten, onder welke men de plaats inruijmt aan Vrouw Geertruijd, die nogtans ongelijk minder tijds en Vlijts in de handhaaving der heerschappije heeft besteed. Voorwaar zij was 'et die het Keijzerrijk in roer heeft gehouden, Rijken naar hare oogen doen omzien, haar Broeder tot de keijzerlijke Kroon gevordert, (gelijk onsen Schrijver int vervolg mede verhaalt) haar Zoon in Vlaanderen gevoert om de graavelijke hair-band te doen ontfangen, hoewel het niet gelukte, en diergelijke groote onderneemingen meer.  Van alle dese hare verrigtingen zijn te zien Abbas Uspregensis, Albertus Crantzius, en voor al Ubbo Emmius, en ten opzigt van haar pragtige komst in Vlaanderen ter vordering van haar Zoon eenen Galbert van Brugge, die daar van inde oude Franse taal omstandig heeft geschreeven.  

Houden, voir hair en dare neven*

*dar[e] neven = daarnaast.

*Van Alkemade: Daar beneffens. 

Ire kinderen, in hant

Dat berichte* over Hollant.

*bericht[e] = bestuur.

*Van Alkemade: Bestier, bewind. 

[1090] Ende gaf mede metter iele*

*metter iele = met spoed.

Den Godtshuse* voer hare mans ziele.

*Godshuse = kerk 

Den zi te Rensburch* hadde gericht

*Rijnsburg

*Van Alkemade: Dat Vrow Petronella de Abdije van Rijnsburg gestigt heeft, is een zaak die ontwijffelbaar is, hoewel Lazius, Snoijus en zommigen weijnigen, de opregting van dit Klooster aan Dirk de 2e omtrent het jaar 903 buijten en tegen de Waarheijd, en aan deszelfs Dogter de Adelijke Waardigheijd toeschrijven; Van dese Dirk is te vooren gezegt, dat hij alsdoen niet in de wereld was, om van des zelfs Dogter, dat ze te Bennebroek Abdis was, voorts is door Stoffe [Stoke] zoo groot en wijdlustig, datze binnen de paalen van een enge aantteekening niet kan werden bevat. Van de zekerheid der Klooster-stigtinge van Rijnsburg, konnen getuigen de schoone en nog wel bewaarde brieven dezer Abdije, die wij alle gezien en behandelt hebben, en van welke wij niet zijn gebleven in gebreke een goed gebruijk van dezelve te maken; Uit welke brieven ten volle blijkt dat deze Gravinne de Abdije van Rijnsburg, en niemand anders gestigt heeft, van welkezoo heerlijke en magtig Abdije wij een breede beschrijvinge hebben opgestelt, met alle de bewijsstukken daar toe behoorende, die ons de Heren Ridderen en Edelen mildelijk hebben medegedeelt, en ten dezen zijnde doen [?] gebruijken.

Twaalf jaren (alse men light [1133]

Bevant) nae ire mans sneven*.

*sneven = sneuvelen, dood.

*1122.  

Haer Broder* jeft zi geheven,

*Opnieuw spreekt Kolyn van broeder in plaats van halfbroeder. Verg. vs. 1037.

*Lotharius III van Supplinburg (hertog 1106-1137, Rooms koning 1125-1137). 

1096] Metter halpen, al tot di kroon.

Ente* hadde te voren schoen

*ente = ende 

Den Keyzers dwank* wederstanden*

*dwank = dwang

*Aangezien de kinderen van Floris de Vette en Petronella (Dirk VI en Floris de Zwarte) nog te jong waren om de leiding over het graafschap op zich te nemen, zou het graafschap volgens het geldende recht aan de keizer vervallen. Wanneer Floris de Vette in 1112 is overleden zoals Jacob van Maerlant en Melis Stoke schrijven en niet in 1122 zoals De Egmondse Annalen en Scriverius in zijn Ovt Batavien beweren, en kort daarvoor (ca. 1110) getrouwd was, waren de kinderen nog onmondig. Petronella verzette zich tegen afstand van het graafschap, waarop keizer Hendrik V een leger zond om haar daartoe te dwingen. De strafexpeditie verzandde, toen Hendrik V in eigen land geconfronteerd werd met opstanden, waarbij Petronilla's halfbroer Lotharius en aartsbisschop Adalbert I van Keulen betrokken waren.

*Keizer Hendrik V

*Omdat de kinderen van Floris II de Vette te jong waren voor erfopvolging zou het graafschap rechtens vervallen aan de keizer. Petronilla verzette zich daartegen, daarbij geholpen door haar (half)broer Lotharius van Supplinburg.

*Van Alkemade: Niemand isser onder alle onse Schrijvers die zoo veel en zoo beschoudentlijk vande uitvoeringen en princelijke bedrijven van Vrow Petronella spreekt als desen onsen Schrijver; Ziet hoe schraal M. Stoke van haar zegt:

'Ende zij bleef houdende voortaan / Dat Graafschap van Holland gemeene / Met hare kinderen die waaren klene.

Zonder een woord meer van haar te melden, als weduwe van Holland: Dog in tegendeel wat groote zaaken zij heeft uitgevoert, in die tijd, is terstond aangeroert. Onse Schrijver zegt duijdelijk datzeden Keijzerlijke dwang heeft weder staan: In haer tijd leefde Keijzer Hendrik de IV. of zoo andere tellen de V. met welke Vrow Petronella geschil kreeg over de erkentenis des Rijks, dat de Keijser bewoog om een talrijk leger naar Holland af te zenden om 'er tot gehoorzaamheijd te dwingen, t' geen hij hoewel bezwaarlijk en met veel moeijte te weeg bragt, dit gaf oorzaak aan haar Broeder Lotheris om ter handhaaving van de regtvaardige Zaak van zijn Zuster Petronella, en getergt door het geweld en de Overlast haar van den Keijser aangedaan, om in het Keijzerrijk een groote opstand te maaken, en het oneer der burgelijke beroertens voort te zetten, t' geen hem zoo wel gelukte, dat hij na de Dood van de Keijzer Hendrik die int jaar 1125 tot Uitregt overleed, na een Rijks stilstand van 8 Maanden zelfs tot de Keijzerlijke Eijks-zetel is opgesteegen, hoewel niet zonder veel gevaar en groote moeijte. Dit is kortelijk t' geene uit de voorgemelde Schrijvers kortelijk uitgetrokken te zeggen hadden, tot verstand van dese woorden onses Schrijvers, zeggende dat Petronella des Keijzers dwang wederstaan, en t' land van Holland ter staade gekoomen was. 

En in stade gestaen den landen.

Ente* starf ave overwaer

*ente = ende

[1101] XIc en XLIII Jaer;  [1143]

*In alle drie de teksten van Alkemade, Dumbar en van Loon wordt het afwijkende jaartal 1143 gehanteerd in plaats van 1144. Ook Scriverius schrijft in zijn Toets-steen 1144. Er is wellicht sprake van een fout van de afschrijver.

*Van Alkemade: Ao. 1143.

*Van Alkemade:  De Rijm-kroniek van Stoke verschilt inde Sterf-tijd van Vrow Petronel een jaar, getuijgende datze overleeden is en begraaven int jaar 1144, t' geen ook andere Kronijken zeggen, en dat opde 10 Kal. van Junij.

Ende laghet te Rinsborch begraven. *

*Van Alkemade: Datze in desen harer gestigten Godshuijse begraven is, getuijgen de Jaarboeken met een algemeene overeenstemming, gelijk ook doet M. Stoke

'Ende was te Rijnsburge begraven / Dat zij stigte met hare have.'

Ja zelfs haar Graf-zerk op welke haar Beeldenis en tegelijk ook haar Naam, hoewel door Ouderdom en het ongelijk der tjden en oorlogen ten deele gebrooken en bedorven, is alsnog in deze Abdijkerk van Rijnsburg voor handen, een overblijfzel door ouderdom eerwaardig en ter betuijging deser waarheijd onweerspreekelijk.

Date* zi vele gaven*

*Van Alkemade: Van de giften en gaven dezer Stigteresse is te zien in de beschrijvinge dezer magtige Abdije bij ons zeer omstandig beschreven, en bewezen met de egte bescheijden daar bijgebragt.

*dat[e] misschien dar[e] = dar, waar 

In hoire* tiden ane* gaf.

*hoir[e] = hair[e] = haar

*an[e] = aan

[1105] Verder vinden wi ni daer af.

8. Dirk de V.

Tideric kwam an den berichte*

*bericht[e] = bestuur

*Van Alkemade: De netto tijd op welke Dirk aan de regeering is gekoomen, blijft enigszins onzeeker, want nadien zijn Vader Floris de Vette int jaar 1122. overleed [zie de aantekening bij vs. 1082] en zijn Moeder Vrow Petronella de Voogdije zoo over hare kinderen, als over het land waarnam, zoo hebben de Kronijken hier in geen klaar onderscheijd gegeeven, en zij zeggen niet of zulks zij geschiet tot haar Dood toe, dat is tot 1143. of tot de mondigheijt van dese hare oudste Zoon, die zeekerlijk voor s' Moeders Dood, tot rijpheijd van jaaren gekomen, en ter regeering des lands zal aangenoomen zijn, als hebbende dese zijne Moeder omtrent 22 jaaren als weduwe na haar Mans Dood geleeft. Wat 'er van zij, onse Jaarboeken zijn gewoon onse jonge Graaven de regeering toe te schrijven en hun regeer-jaaren te tellen van 's Vaders Dood af, gelijk ook de onse doet, zeggende dat hij tot de regeering kwam na de Dood zijns Vaders, toeeijgende alzoo alle de zaaken der Voogdije, aan de kinderen zelfs. Wat dese Prins aangaat, de verrigtingen van de Princes zijn Moeder zij zoo groot geweest, dat hem hier door niet den Roem kan worden toegeschreeven, in het toevoegen van alle de uitvoeringen aan hem, welken door zijn Moeder zijn verrigt; De volgende vriesse Oorlog en de togt op dezelve, staande de voogdije, werd hem toegeschreeven, als int vervolg.  

Na zinen Vader, als ti geschichten*

*Van Alkemade: Historien. 

Ons zeggen vanne* dese tied.

*vann[e] = van 

Daer rees grote stried

[1110] Tusken ti Friesen en den Grave:*

*Van Alkemade: Het is der Overweeging en der verwondering waardig, te zien de volstandige ja hartnekkige Voorstand der Vriesen in het bewaaren en beschermen van hun Vrijheijt, hebbende verscheijde Eeuwen lang goed en bloed opgezet om te blijven buijten het bedwang der Graaven van Holland, uit het eerste hollandse huijs, ja dese Graaven hebben met al hun magt niet konnen doen buijgen de standvastigheijd van dit Vrije Volk, tot dat eijndelijk de ontzaggelijkheijd van Graaf Floris de V.  gesproten uit den koninklijken bedde van Willem, de vrijheijd der Vrijsen de voet op de nok geset, en hun nevens de Hollanderen een jul opden hals geworpen, t' geen veroorzaakt heeft een zaamen-zweering, die met zijn Dood is verzelt geweest. De Vriesen dan niet willende de Graaf, nog zijne aangestelde Dienaaren ontvangen nog gehoorzaamen, doen den Graaf in de wapenen koomen. Onse Schrijver zegt, dat op het ijs de Veldslag geleevert is. M. Stoke zegt dat het op een harde winter was int jaar 1132. dat is 10 jaaren na zijn Vaders Dood [zie aantekening bij vs. 1082], op welke tijd hij nog een jong Prins was. De uitslag was, dat de jonge Graaf de overwinning wegdroeg, en het Veld, of liever het ijs opt welke gevogten is, behielt medebrengende een groote Beuijt binnen Alkmaar. Ziet van dese togt M. Stoke, Barlandus, en andere.

Oppe* dat yse daer begaven

*opp[e] = op 

Ti Friesen zich na Allekemaer*;

*All[e]k[e]maer = Alkmaar

Ente* vloeden were* van daer

*ente = ende

*wer[e] = weer 

Over des Graven gewalt en here*.

*gewalt en here = gebied, waarover de graaf macht had. 

[1115] Daer bornede* men zere*

*bornede = stichtte brand

*zer[e] = zeer 

T' alleken* kanten, dat jammer was.

*moet zijn t' allen kanten 

Graven Broeder (syt* zekers das)

*syt = wees (imperatief) 

Ti ter eere was genegen,

Florens genant had ter degen

[1120] Gunste overalle* genoech;

*overall[e] = overal

Dat hi fiere wt ongevoech*,

*ongevoech = onbeschaamdheid, verg. onwelgevoeglijk 

Moeder en Broedere bracht in are

Moede*. Des hi en spoede voirware

*are moede = arremoede 

*voirwar[e] = voorwaar

*Van Alkemade: In last, verdriet, Arenmoede, Gramschap. 

Al nae Frieslant by ongedult.*

*Van Alkemade: Dat Floris bijgenaamt de Zwarte jonger Broeder van de Graaf in weerwil van zijn Moeder en Broeder zig bij de West-vriesen en Kennemers begaf, en van hen tot hoofd en Veldheer aangenomen zijnde, gewapenderhand tegen zijn eijgen huijs zig aangekant en opgeworpen heeft, is eenstemmig bij de Schrijvers: dog het opgevatte misnoegen en de Reeden die hem hier toe bewoog, werd niet gemelt, bij onsen Schrijver, anders dan dat hij naar Eer en Roem stont: Doch Stoke spreekt 'er met bescheijd en int breede af, meldende zijne hooghartigheijd en Fierheijd, staande naar de Eeer van de Wereld, hem veel Lof gevende wegens zijn welspreekentheijd en heusheijd, door welke hoedanigheden hij zig bemint maakte bij den Adel en bij de Geestelijkheid, en ontzaggelijk bij zijne Vijanden: Voorts dat hij uit een dolle losheijd en bij zijn eijgen schuld de liefde van zijn Moeder, die op die tijd de regeering nog in handen had, verloor, en dat hij ook zijn Broeder Dirk getergt en tot gramschap verwekt hadde. Waar uit zonneklaar blijkt, dat de heerszugtigheijd en duldeloose genegentheijd tot de regeeringe, die hem door 't regt der geboorte en van zijn jonge jaaren. zoo ten opzigt van Moeder als Broedergeweijgert en afgesneeden was, hem heeft aangezet om bij de Westvriezsen en Kennemers te verkrijgen, dat hem in Holland ondoenlijk was. Daarenbooven getuigt Stoke, dat hij door zijn goede en bevallige hoedanigheden veel Volks, zoo van den Adel als van de Gemeente, tot hem genegen gemaakt had, hier toe heeft ook geholpen, naar 't zeggen van zommige, de overgroote last en schatting, die Dirk het Volk had beginnen op te leggen, inzonderheid de Westvriesen, die een aangeboore haat tegen de Hollandse Graaf hebbende, desen zijnen Broeder tot hun Heer en Graaf hebben genoodigt en gehuld, tragtende hier door de dienstbaarheijd te ontgaan, en hun Vrijheid te bevorderen met de verandering, niet met de vernietiging van Heer. In welk hun voorneemen, schoon het de verkeerde weg was, Floris door zijn welspreekentheijd en aangename ommegang bekwaam was , hun te stijven. Dus meendenze hun Vrijheid dapper bevordert te hebben, met de hulding van desen jongen Prins, die hun tot hoofd en Veldheer verstrekte, met wienze aanstonds te veld trokken, tragtende hun schaade te vergoeden, dieze in de laatste Nederlaag geleeden haddn, met het inneemen van Alkmaar, welke Stad zij in brand staaken, en plonderden, en met het afloopen van al het land tot Haarlem toe, zoo te waater als te land, verbrandende alle de gravelijke wooningen en Slooten aldar geleegen, welke de eerste en oudste Graven gestigt hadden, ten onwaardeerbaren schaade niet alleen des lands in die tijd, maar zelfs van onse tijd, nu ontbloot men de oudste overblijfzels onser eerste Graaven, tot leedweezen van alle Oudheijd/kundige± vertrekkende des avonds wederom naar huijs, volgens de gewoonte van dat Volk± Dit alles getuigt Stoke omstandig uit welke wij dit verhaal getrokken hebben, komende overeen met onsen Schrijver, die dit kortelijk in zijn Rijmen bevat heeft.

[1125] Daer wurt i over* Heare gehult*;

*gehult = gehuldigd (als Heer).

*Van Alkemade: Voor Heer.  

Ente* barnede Allekemaere*.

*ente = ende

*All[e]k[e]maer[e] = Alkmaar

Ti verpinede* Kenemare

*verpinede = leed aangedaan

*Van Alkemade: Bezwaarde, dwong, noodzaakte.

*Van Alkemade:   Van dezen oorlog in Kennemerland en Westvriesland schijven alle beste Jaarboek-schrijvers, als de geschreven Kronyk van Egmond, Barlandus, en veel andere, en voor al M. Stoke.

Mosten jem hulden zi wilden of niet;

Ente bornede* (als men ziet)

*born[e]de = brandden 

[1130] Alse* te Haerleme* komen* waren,

*Als[e] = als, wanneer

*Haerlem[e] = Haarlem

*komen = ge-komen 

's Heren husen dat em sware

Bekwam: want Tiderick

Viel oppe*, ende nam rick

*opp[e] = op 

En arme* in zinder gewoude*.

arm[e] = arm

*rick en arme, uitdr. arm en rijk

*Van Alkemade: Geweld 

Als ti Keizer Lothair beschoude,*

*Van Alkemade:  De broederlijke onlusten tussen Dirk en Floris met deszelfs gevolgen en droeve uitwerkzelen met bederf van wederzijds Onderzaaten, in zonderheijd der Kennemers en Westvriesen omtrent een jaar geduert hebbende, heeft Lotharis de Keijzer, hun moederlijke Oom, van zijn pligt geagt, een Afgezant te zenden, die uit zijnen Naam en gezag de Broeder-vreede bevorderde, dat ook niet een gewenste uitkomst is te weeg gebragt als alle onze Schrijvers, en voor al P. Schriverius hebben te boek gestelt en bewezen.    

[1136] Zant i tien met jonste* en macht;*

*jonste = gunsten 

*Van Alkemade: Wie de Afgezant of gemagtigde zij geweest, word niet gemelt, zommige zeggen dat het een aanzienlijk heer was, een der Princen aan het Keijserlijke Hof. M. Stoke zegt, dat het een Hertog was, zonder hem te noemen. 

Den Gebroeders daer toe bracht,

Zo das zi den pais* betraken*.

*pais = vrede

*betraken = [zouden] betrachten, bewaren

*Van Alkemade: Vrede maakten.

Tese* Florens, van wi maeken

*tese = deze 

[1140] Ons woirt (alse* gy hoirt)

*als[e] = zoals

Is korte om ien Wyf* vermoirt*

*Heilwig van Rode, nicht van Godfried en Herman van Kuyc.

*Bij Abstede.

*Van Alkemade: Heer Herman van Arensberge en heer Govert van Kuijk beijde moederlijke Oomen van de Dogter van heer Arent van Rochem, die met hun beijder Zuster was getrout geweest, koomen op deses tijd over hoop te geraaken met den Prins Floris, waar uit zijn Doodgebrouwen, en hij  in de bloem zijnes leevens om hals geraakt is: dat zig aldus toedroeg. De Voogden van dese schone en rijke Jonkvrouw van Rochem staat makende geduerende de voogdije alle hare goederen, slooten, kasteelen en landen in handen te krijgen, en te regeeren naar hun zin, wierden van de Onderzaaten en Leenmannen van die plaatsen, die door de vermaartheijd en groote Naam die Floris inde Vriesse Oorlogen door zijn wakkere en braave hoedanigheden verkreegen had, een beeter bescherming van hem verwagten, aangemoedigt om hem tot hunne Bescherm-heer aan te neemen,  daar door ontzet, want hem ontbooden hebbende, gaavenze hem alle die Vastigheden over in weerwil deser Voogden, en deeden aan hem den Eed van getrouwigheijd, verzoekende voorts dat zij wilden toestaan dat Floris met dese Jonkvrow ten egt mogt treeden: Maar de Voogden, inzonderheijd de heer van Arensberg, brandende van toorn, had 'er niet alleen geen ooren toe, maar vervolgde Floris met de wapenen, zoo veel hij mogt, gelijk ook Floris stout opde hulp en het vermogen des Keijzers zijn Oom des Heeren van Arenbergs landen en luijden bedorf en afliep. Arenberg niet bestand den Prins Floris gestijft door de Keijzer, en door de gunst van de Uitregtze, die met hun Biscop Andries van Kuijk over hoop laagen, tegen te gaan, nam voor om hem met list van kant te helpen, en waarneemende de gelegentheijd dat Floris alleen met hen mannen verzelt uit de Stad Uitregt ter jagt ging, is de Prins door eenige in een hinderlaag getoogen, en op zijn komst wagtende, te Abbesteede met verraad om t' leeven gebragt. Dit is kortelijk de waarheijd van de Moord van desen jongen Prins, hoewelze zommige geschied-boeken anders vertellen. Ziet van dese zaak int breede de Rijmkroniek int leeven van Dirk de VI.

Van ti Heare van Cuuk te Trichte*

*Tricht[e] = Utrecht

Ente Arensberghe*; ti stichte

*Godfried I van Kuijc was graaf van Werl-Arnsberg 

Zolk verraet daer i sturf* af.

*sturf = stierf 

[1145] Te Rinesborge licht i in 't graf*.

*Floris de Zwarte was de eerste, die in Rijnsburg werd begraven. 

En ti moerders* mosten lange*

*moerders = moordenaars 

*Van Alkemade:  Dese verradelijke Daat en gruwelijke Moord ter ooren gekoomen van de Oom Lotharis den Keijzer, nam die zoo euvel, dat hij met een leeger afkoomende en met de hollandse magt vereenigt, de Heeren van Kuijk en Arensberg te vuer en zwaard vervolgde, en hun landen  ten gronde toe bedorf, zijnde de Heeren die onmagtig waaren zoo grooten magt te wederstaan, uit den landen geweeken. Onse Schrijver melt van dese zaak niet verder, dan datze Balling des Lands mosten zijn; maar M. Stoke, die van deese zaak wat breeder heeft geschreeven, getuigt dat de Ballingschap geduerde tot des Keijzers dood toe, en datze met Graaf Dirk verzoent zijn onder beding van hulde, trow, en leenmanschap, zijne woorden luijden aldus:

'Den Keijzer trak toe langer vaart / Hij schiet van desen leeven / Als men schreef XIc. ende zeeven / Te groote gelukke en te gevalle / Van Arenberge, die van Kuuc alle / Want zij keerden thant te lande / En booden Grave Dirc te hande / En worden alle daer zijn Man / Dus quam zij des Soendings an.'

Zint* ballinck, dat jen* vil bange.

*zint = zijn

*jen = hen

Dese Tidrick vinde ic af,

Dat i tot ons Heren graf*,

*Heilig Graf, Jeruzalem (pelgrimstocht) 

*Van Alkemade:  Dat de Graaf Dirk zittende in volle rust en Vreede met groote begeerte getogen is naar Jeruzalem ten H. Graave, getuijgen alle de Jaarboeken, een gewoonte dier tijden, der Christen Princen, waar in de alsdoen bloeijende Godsdienst een zeer groote verdienste stelde. Dit is geschiet int jaar 1140. waar inde Rijmkroniek en andere overeenstemmen, hoewel zommige zeggen 1138.

[1150] Mit groeter gere*, is gevaren;

*gere = be-geerte, verlangen

*Van Alkemade: Begeerte. 

Als men onses Heren jaren

XIc en XL. schreef:  

*Van Alkemade: A^o. 1140

Van den Paus* verworven heeft

*paus Innocentius II (1130-1143)

Vrybrieven, ter selver stonden,

[1155] Den Rinsborge* en Hegmonde.

*Rijnsburg 

*Van Alkemade: De graaf uit zijne Pelgrimagio des volgende jars wederkoomende, heeft over Italie zijn weg genoomen, en in eijge persoon den Paus van Romen Innocent de 2e. bezogt, hem te kennen geevende, dat zijne Voorvaders het Klooster van Egmond, en zijn Moeder Vrow Petronelle dat van Rijnsburg uit eijge inkomsten gestigt hadden, verzoekende dat dese 2 kloosters zouden werden ontlast vande Oppertoezigts des Biscops van Uitregt, en onmiddelijk afhankelijk gemaakt werden van de Stoel van Romen. De reeden waarom zulks verzogt zij, en het voordeel dat door dese toestand die Godshuijsen toegebragt wierd, is te lang alhier te verhaalen. De Paus stont het verzoek toe en de oorsprongelijken brief berust inde Egmondse Abdije, na dat ze zeer plegtelijk in beijde dese Abdijen geleezen en afgekondigt was. Tot Rijnsburg is dezelve int boek van de Godsdienstige  geschenken, van hoogen Ouderdom te boek gestelt, dezelve is verders in de Egmondse jaarboeken, de groote Kronijk en elders te zien: als ook in onze beschrijvinge dezer Abdije van Rijnsburg.

Hadde ien Wyve ti Sofie* hiet;

*Van Alkemade:  Dat dese Graaf tot zijn Bedgenoot hadde Vrow Sofie, is openbaar bij alle. Onse Schrijver zegt, dat ze was de Dogter van de Palzgraaf aan den Rijn. Stoke zegt Rijnegge.

*Sophia van Reineck

Ti was (als men beschreven ziet)

's Palsgreven Dochter van Rine*.

*paltsgraaf Otto van Rheineck en zijn vrouw Geertruid van Northausen.

Daernar* geval* ti pine*

*daernar = daer naer = daarna

*geval = viel voor

*pine = ellende, problemen 

*Van Alkemade: Onlust, Oorlog

[1160] Tussen ti Biscop al* t' Uutricht*

*Van Alkemade:  Van den Oorlog tussen de Hollandse Graaf en den Biscop van Uitregt Herebregt, of zoo andere zeggen Herbregt, of Herbert van Berum, en van de oorzaak en uitslag vandien getuijgen onse Jaarboeken aldus: Int jaar 1158. is Otto Graaf van Benthem Zoon van de Palzgraaf Otto en Broeder van slands Gravinne Sofia, in het land van Twent plonderende van de Herders van de Biscop gevangen genoomen, en t' Uitregt gebragt en van den Biscop naar zijn hooge geboorte in een eerlijke bewaaring gehouden. De Graaf Dirk ter verlossing van zijn Zwager rukt met zijn magt voor de Stad Uitregt en dreijgtze tot een puijn-hoop te maaken; Den Kerkvoogd niet gewaapent tegen zoo groote en onvoorziene belegering, trekt de kerkelijke wapenen aan, en aan de wereldlijk en Burgers de bewaaring van Stads wallen en poorten bevoolen hebbende, treet ter poort uit, met al 't gevolg van zijne Geestelijke en Kerkelijke opgepronkt met hun Choor-vercierzels, met kruijssen, en Vaanen, swaajende de brandende toorsseb om 'er den Ban mede uit te voeren, en den Graaf met den zijnen mede te vervloeken. De Prins ziende dese kerkelijke sleep stont verset, over de vreemdigheijd van dit gezigt, en agtende zijn Fier en grootmoedigheijd te kort gedaan, de wapenen tegend ongewapende te gebruijken, en bevreest voor de Schrikkelijkheijd des Vloeks en den Ban, gaat den Biscop te gemoet en zijn helm en Schild afleggende, is hij bloots voets voor hem nedergeknielt, biddende dat den Biscop met den Vloek niet wilde voortgaan, welke geestelijke Vader den Prins van de Aarde opheffende met hem heeft Vreede gemaakt, ontslaande de gevangen Otto. Dit was den uitslag en het eijnde van desen Oorlog, hoewel uit de Rijmkroniek zoude schijnen te blijken, dat den Biscop niet alleen met dese welbedagte geestelijke wapenen, maar ook met den Zwaarde den Graaf tot dese ootmoedigen verneedering gedwongen zoude hebben.

*al = stopwoordje

En di Greva; datte men Sticht*

*onjuist met hoofdletter. Moet zijn sticht = (men) sticht.

 Roef en struet* beydene. Anne*

*Onjuiste interpunctie. Moet zijn: beydene anne. Herebrecht dreigden, etc. sticht ann[e] = sticht aan.

*struet = destructie, verwoesting 

Herebrecht* dreigden* metten banne*;

*Her[e]brecht = Herbert

*bisschop Herbert van Bierum van Utrecht (1139-1150), opvolger van bisschop Andries van Kuik (1127-1138).

*dreigden = dreigde

*metten = met de 

*bann[e] = ban, kerkelijke ban, banvloek

*Van Alkemade: Den Biscop Herebregt of Herbregt (Stoke)

Ende dwanck en* met oetmoet

*en = hem 

[1165] Dat i wulle* en barevoet*

*wulle = wol, wollen kleed 

*Van Alkemade: Blootvoets.

Di bane* ave* bidden quame*.

*ban[e] = ban, zie vs. 1163. 

*av[e] = af

*quam[e] = kwam

*Van Alkemade: de kerkelijke Ban en vervloekinge.

In 't geboernes* Godts, by name

*geboerenes = geboortejaar

XIc LV. Jaer, .  [1155]

*Van Alkemade: A^o. 1155.

*Van Alkemade: De onlusten tussen Holland en de Westvriessen ten dese jaare weder opgebersten, verhaalt de Rijmkronijk aldus:

Als men elf hondert las / Ende vijfenvijftig onse Heeren jaar / Quamen met oorloge zwaer / Die Vriesen van Dregterland / ende hebben geroeft ende gebrant / Die Kennemaren harde sture / Dit verzagen die gebure / Van Okesdorp ende Poorters mede / Uit Harelem vande Stede / En streeden an hem, en deedze keren / Zwaarlijk ten haaren oneere / En sloegen hem af vliende [op de vlucht]  nogtan / Omtrent negen hondert man.

T' welk zeer wel in alle omstandigheden met onsen Schrijver over een komt, zulks dat de overwinnende wapenen van de Graaf de West-vriessen en Kennemaren noodzaakten Vreede te maaken.

Was 't ien felle kriech* voirwaer;

*kriech = krijg, strijd 

[1170] Daer ti Friesen den Kennemaren*

Mit roef en bornen* zeer bezwaren*.

*bornen = brandstichtingen

*bezwaren = zwaar, moeilijk maakten

*Van Alkemade: Van deze oorlogen met de Vriesen en Kennemers werd int breede beschreven in de Holl. Kronij, en inde Groote Kronijk Div. XII. Cap. 16. 

En ti vane Oxtorp* en

*Okesdorp = Accastorp = St. Aagtendorp (Beverwijk). Zeker is, dat de plaats in de omgeving van Haarlem lag en zelfs een buurgemeente was,  en dat de plaats in staat moet zijn geweest om een leger op de been te brengen om de Kennemers te hulp te komen tegen de Westfriezen.  Accastorp wordt genoemd in het Cartularium Radbodi, een lijst van bezittingen van het Bisdom van Utrecht uit de 9de eeuw, ten onrtechte geidentificeerd met Akersloot. Dus niet in de omgeving van Alkmaar, laat staan in Westfriesland.

*Van Alkemade: -

Huydecoper: (M. Stoke vs. 437 Okesdorp) zostaat hier in Allen, zonder eenig verschil. Waaruit Meerhout p. 456. moet verbeterd worden; by wienmen nu leest, Okerthorpe, voor Okesthorpe. Maar wat is Okesdorp ? Volgens Alk. was het hier Outdorp. En Outdorp was, volgens den zelfden Alk. III. 223. 308. 494. Huisduinen. Doch verandert weder V. 1130. in Oud-Carspel. Van Loon op Kolijn v. 1172. daarmen Oxtorp leest, verklaart het Ouddorp digt onder Alkmaar. Enz. Okesdorp, Oksdorp, Oxdorp, is nu Osdorp; gelijk 't hier in de Vaderl. Hist. B. VII. p. 236, zeer wel genoemd wordt: naamelijk eene der Ambachtsheerlijkheden, die de Stad Amsterdam, in 't jaar 1529, van den Heere van Brederode kocht; en door Keizer Karel V, in zyne goedkeuringe van dien Koop, ook kwaalijk genoemd is, Oistdorp; gelijk het in dien tijd doorgaands genoemd werdt. Commelin, Beschr. van Amsterdam p. 876.  heeft aangetekend, dat daar is een staand meertje, bekend onder den naam van 't Ookmeer; 't welk genoegsaam de leezing van Okesdorp bevestigt. Vandaar konmen den rook en de vlammen uit het dorp Zonden, gelijk Beka het noemt, nu mogelijk de Zandpoort volgends Scriverius op de vermaanig van Pancratius Castricomius, zien opgaan: want dat zegt onze Dichter,

'Dit versaghen de ghebure / Van Okesdorp --'

Hier aan Ouddorp te denken, lijdt de gezonde reden niet; en het is geen gering bewijs van onachtsaamheid. De Ouddorpers waaren zelfs Vriezen, en komen hier altijd voor als Vyanden: zie hieronder by vs. 549. 't Komt echter by den Uitlegger van Kolijn p. 460. alzo wel te pas, als die lange aanhaaling uit eene ongedrukte Kronijk, waardoor hy Florens den Zwarten, omtrent twintig jaaren na des zelfs dood, noch doet spooken in Kenmerland.

Harelehem* kwamen bi hen

*Har[e]l[e]hem = Haarlem 

t' Eynder wych*, dus vielen* ti Friesen,

*t' eynder wych = slotoffensief.

*Van Alkemade: De veldslag.

*Van Alkemade: Verlooren de slag.

[1175] Ente moesten, ter loep*, verliesen

*ente = ende

*ter loep = in de loop van de strijd, uitdr. terloops 

*Van Alkemade: In de vlugt.

Negenhondert, en twint* man bat;

*meer dan 920 man.

*Van Alkemade: De Rijmkronijk zegt omtrent 900. man.

Die dare bleven op di stat*.

*dar[e] = daar

*stat = plaats, plek

Dese Greva is in vrede

Gerastet* en ligget* ter stede*,

*gerastet = te ruste gelegd, rasten = transitief werkwoord

*ligg[e]t = ligt

*Van Alkemade: Gerust, gestorven.

*Van Alkemade: In de Abdijkerk bij zijn voorvaderen.

[1180] t' Egmond* begraven: als i voirwair;

*Kolyn wijkt hier - evenals van Alkemade - af van de gangbare lezing, dat graaf Dirk VI in Rijnsburg werd begraven.  

Hadde bericht* XLV. jaer:*

*bericht = bestuurd

*XLV. jaer - 45 jaar. Dit klopt niet met het sterfjaar van graaf Floris II de Vette in 1122, tenzij hij, zoals van Maerlant in zijn Spiegel Historiael schrijft, niet in 1122, maar in 1112 (het jaar van het jachtconflict met Galama) is gestorven. Kolyn volgt hier echter Melis Stoke. 

*Van Alkemade: Ao. 1156.

*Van Alkemade: Onsen Schrijver getuijgt dat de Graaf des volgenden Jaars, na desen Oorlog is overleeden, dog Stoke zegt een jaar later, namelijk 1157. hoewelze beijde zeggen, dat hij 45 jaaren heeft geregeert. Andere schrijvers verschillen veel meer in de Sterftijd van dese Vorst, maar loopen ook verder buijten t' spoor: zeeker is, dat het jaar 1157. is geweest het leste leevens-jaar van Graaf Dirk, als zeer wel opgemaakt heeft P. Schriverius in zijne aanteekeningen op den zelven. [Scriverius volgt M. Stoke, maar verkort de regeringstijd tot 35 jaar]. 

Toe* men schreef, in 't geborenes*

*toe = toen

*geborenes = geboortejaar 

Onses Heren, XIc. LVI. [1156]*

*Kolyn wijkt af van het gangbare jaartal 1157. De reden is mogelijk gelegen in de berekende regeringstijd van 45 jaar. Zie vs. 1181. Van een afschrijffout kan hier geen sprake zijn vanwege het rijmschema. Het gaat me ook te ver om te veronderstellen, dat het jaartal aan het rijmschema is aangepast.

*Van Alkemade: A^o. 1156.

*Van Alkemade:  De Gravinne Sophia zijne weduwe leefde na zijne dood zeer heijliglijk, en liefdaadig aande Armen, zij heeft de ... Galicien bedevaert gedaen, en driemael te Jeruzalem het H. Graf bezogt, en is int jaer 1176. overleden.

*Van Loon: Onzes Heeren elfhonderd zesenvyftig. Meerhout Chron. pag. 457. stelt dit sterfgeval een jaar laater.

M.C.LVII. Theodoricus Comes Hollandiae IX, filius Florentii Crassi Comitis & Petronellae, obiit.

En hoewel dit ook door M. Stoke fol. 48. vs. 41. aldus bevestigd wordt:

Maer die Grave Diederic (1) bleef  / Als men ons Heeren jaer screef / Elfhondert jaer vyftich en zevene / Ende voer ten langen (2) levene. (2) 

(1) Stierf  

(2) Eewig leeven.

Zoo dient men echter aan Kolyn meer geloof te geeven, mids van deeze twee voorgemelde Schryvers, de eerste wel vyftig, en de tweede meer dan honderd en vyftig jaaren laater, dan Kolyn, geleefd en geschreeven heeft: welke, by aldien hy dit sterfgeval niet zelf beleefd heeft, dan ten minste, kort naa het zelve was voorgevallen, moet gebooren zyn. Dog hier strydt niet mede dat zyn Vader op den tweede van Lentemaand des jaars elfhonderdtweeentwintig overleeden zynde (zie onze aanbtekening op vs. 1081.) dees Graaf Dirk, volgens de getuygenis van den zelfden Kolyn, sedert nog vyfenveertig jaaren het Graaflyk bewind zoude gevoerd hebben, mids zyn dood niet naa, maar in het vyfenveertigste jaar zyns bewinds, op den vyfden van Oogstmaand is voorgevallen. Invoege hy, om des zelfs regeertyd hier wat nader te bepaalen, eygenlyk vierenveertig jaaren, vyf maanden, en drie dagen, het zy onder de Voogdy van zyne Moeder Petronelle, het zy in eygen persoon zelf, het aanbestorven Graaflyk bewind zyner Voorouderen, over Holland gevoerd, en staande zyn Huuwelyk twaalf kinderen by zyne Gemaalin Sophia geteeld heeft, wier jongste, Dirk genaamd, in zyne jeugd, vyf jaaren voor zynen Vader, overleedt. Meerhout Chron. Egmond. ad ann. 1151.

M.C.LI. obiit Theodoricus duodenus, Filius Theodorici Comitis & Sophgiae.

Epiloog

Hier laten wy tesen tide bliven,

[1185] Vane* de Grevan* bat* te scriven

 *van[e] = van

*grevan = graven

*bat = meer, te verbinden met grevan = om nog over meer andere graven te schrijven.

Ente willen van Greve Florens*

*Floris V

*Van Alkemade: Floris de 3e. van die Naam, des voorn. Dideriks oudste Zoon is hem in het Gravelijke gebied gevolgt, int jaer 1157. in wiens leeftijd dese Schrijver schijnd te hebben geschreven, niet alleen deze zijne Rijm-Kronijk, maer ook een vervolg van grooter en breeder verhael van den Grave Floris, waer van aende verlangende ende zeer begeerige Wereld tot nog toe niets vorders vernomen is geworden. 

Hire naere* ien groet gepens*

*hir[e] naer[e] = hierna

*groet gepens = magnum opus 

Onderwinden* te verhalen.*

*onderwinden = van plan zijn 

*Van Alkemade: Een breeder beschrijving

Dit habe ic willen vertalen*,

*vertalen = vertellen

*Van Alkemade: Uit het latijn, daar in de eerste Egmondse schriften in zijn geschreven. [Van Alkemade neemt het woord vertalen letterlijk].

[1190] Omme t' oeffenen dennen* zin*

*denn[e]-n = de*

*zin = geest 

Der luden*; ti mi mit min*

*luden = luiden, lieden, mensen

*mit min = met begeerte, met aandrang 

Dikke* t' oircont* te weten baden.*

*dikke = dikwijls

*Van Alkemade: De kennis der geschiedenis en overleveringen.

*Van Alkemade: Hier uit schijnd te blijken, dat dezen Schrijver, ten verzoeke van eenige bijzondere weetgierige luijden, en niet door list vanden Adel, of vanden Graaf van Holland deze zijne Rijmkronijk heeft opgestelt, waer door niet moet werden verstaen, dat de Egmonders niet verpligt en gehouden waren, om aen te tekenen en boek te houden van des Lands geschiedenissen, en de verrigtingen der Graven, en de andere gemeene Lands zaaken, dat in tegendeel waeragtig is, en plaets gehad heeft, als ons uit oude Klooster-schriften gebleken is, maer dat dit Rijm-werk is geweest een afzonderlinge vereligtinge, en buijten zijne verpligtinge.

Batet ni, ten zal jen ni scaden*,

*Spreekwoord 'baat het niet, zo schaadt het niet', ontleend aan Seneca.

*Van Alkemade: Hier blijkt de nederigheijd en kleijngevoeligheijd van dezen geestelijken Broeder, die schoon bewust ist dat de kennisse van des Lands geschiedenissen, in allen deelen, en voor alle Vaderlanderen ten nutte strekten, egter deze  zijne voorbetuijginge heeft goedgevonden.  

[1194] Datze der jesten* hervaren* zyn.

*jesten = gestae, handelingen, geschiedenis

*[h]ervaren = ervaren  

*Jesten lat: Gesta, dat is, gebeurtenissen of zoo men van ouds sprak Geschigten, een woord bij hem hier voor meermaals gebruikt.

Bid, om Gode*, voer Klais Kolyn.

*Van Alkemade: Om Gode, dat is, naer de gewoone maniere van spreken van die tijd Om Gods wil. 

*Van Alkemade: Dank hebbe den Schrijver dat hij zijn Naem bekend maeckt aen de nakomelingschap, die bij gebreke vandien onkundig ware gebleven van dezen Monnik, een wienze groote gehoudenis en verpligting heeft.  

Escriptum est per manum Nicolai Colini

in Hegmont